Τα εμπορικά ρωμαϊκά πλοία ήταν ξύλινα σκαριά, κατασκευασμένα με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ήταν πλοία που ταξίδευαν με πανιά, πλοία ιστιοφόρα.

Το ρωμαϊκό πλοίο μεταφοράς σιτηρών που απεικονίζεται στην εικόνα είναι ένα τυπικό δείγμα ρωμαϊκού εμπορικού πλοίου που χρονολογείται περίπου το 50 μ.Χ. και είχε 27 μέτρα ολικό μήκος, 7,5 μέτρα πλάτος και το βύθισμα του κυμαινόταν στα 2 με 2,5 μέτρα. Ένα τέτοιο πλοίο θα πρέπει να είχε μια χωρητικότητα όχι λιγότερο από 250-300 τόνους. Το κατάρτι ήταν τοποθετημένο στο κέντρο ενός καμπυλόγραμμου και συμπαγούς σκαριού. Μετέφερε ένα τετράγωνο πανί, το οποίο ενισχυόταν από άλλα δύο μικρότερα τρίγωνα πανιά. Στην πλώρη υπήρχε ένα κοντό επικλινές κατάρτι σαν πρόβολος με ένα μικρό πανί - τον αρτέμονα. Η ύπαρξη του αρτέμονα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός λόγω του ότι εξαιτίας αυτού εμφανίστηκε η δυνατότητα κίνησης στους πλευρικούς ανέμους. Ένα κεφάλι κύκνου συνήθως διακοσμούσε την απότομα κυρτή πρύμνη. Στα πλευρικά μπαλκόνια που εξείχαν - τα κρινολίνα - υπήρχε ένα ζευγάρι ισχυρών κουπιών διεύθυνσης. Η υπερκατασκευή πρωτοεμφανίστηκε στα ρωμαϊκά εμπορικά πλοία και ήταν το αρχέτυπο της γέφυρας του πλοίου. Ο πλοίαρχος και οι επιβάτες βρίσκονταν εκεί.

Μετέφεραν εμπορεύματα σε πολλά είδη αγγείων. Οι αμφορείς που χρησιμοποιούνταν περισσότερο για μεταφορά ήταν οι οξυπύθμενοι γιατί το σχήμα τους βόλευε στη στοίβαξη. Τοποθετούνταν σε σειρές ο ένας πάνω στον άλλο και ανάμεσα για εξοικονόμηση χώρου.

Τα πλοία ακολουθούσαν συγκεκριμένες πορείες για μετάβαση από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β και προτιμούσαν να ταξιδεύουν για περισσότερα μίλια παράλληλα με τις ακτογραμμές ώστε να έχουν τη δυνατότητα είτε σε κακοκαιρία είτε σε περίπτωση πειρατείας να προφυλαχτούν, να κρυφτούν σε φυσικά λιμάνια ή και να έχουν πρόσβαση σε ακτή παρά να πλέουν σε ανοιχτό πέλαγος προκειμένου να γλυτώσουν χρόνο. Όταν έπεφταν σε θαλασσοταραχή, ο πιο μεγάλος κίνδυνος και βασική αιτία βύθισης ήταν η απότομη μεταφορά του βάρους. Με τις αναταράξεις και με τα βίαια χτυπήματα από έντονο κυματισμό έσπαγαν οι αμφορείς που βρίσκονταν τοποθετημένοι στις γωνίες και στήριζαν το φορτίο με συνέπεια να αρχίζει η μετακίνηση και ο θρυμματισμός των πιο πάνω στρωμάτων αμφορέων και αυτό είχε ως κατάληξη τη μεταφορά του φορτίου από τη μια πλευρά του πλοίου στην άλλη και φυσικά την ανατροπή του.

Καταδυθήκαμε και αρχίσαμε να πλησιάζουμε το σημείο του ναυαγίου.

Το λευκό στρώμα άμμου διαδέχεται ένα πλήθος σπόγγων, βράχων και φυκών για μια μικρή απόσταση.

Με μια πιο προσεκτική ματιά ξεχωρίζουν τα πρώτα ευρήματα διασκορπισμένα σε μια ακτίνα 30 περίπου μέτρων.

Φαίνονται πάνω από τον πυθμένα κάποια τμήματα αγγείων, λαιμοί και πάτοι από οξυπύθμενους αμφορείς. Άλλοι είναι θαμμένοι και διακρίνονται τα στόμια τους με τις λαβές τους ή οι κοιλιές τους. Επίσης υπάρχουν και τμήματα από αγγεία φαγητού και ποτού και σίγουρα κάτω από την άμμο θα υπάρχουν και άλλοι ακέραιοι αμφορείς και πιθανόν και κάποιο τμήμα από το σκαρί του πλοίου.

Οποιοδήποτε άλλο τμήμα βρέθηκε πάνω απ΄ τον πυθμένα που δεν καλύφτηκε από την άμμο καταστράφηκε. Υπό κανονικές συνθήκες η αυξημένη ποσότητα άλατος στο θαλασσινό νερό, το μικρό βάθος του ναυαγίου, η αυξημένη θερμοκρασία αλλά και οι μικροοργανισμοί, όπως το σκουλήκι που ονομάζεται θαλάσσια τερηδόνα (teredo navalis), φθείρουν το ξύλο. Αυτό συνέβη και σ' αυτή την περίπτωση.

Μεγάλη εντύπωση και απορία προκαλεί το γεγονός ότι παρατηρήσαμε πολλούς διαφορετικούς τύπους αγγείων.

Η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) γνωρίζει την ύπαρξη δεκαεφτά τουλάχιστον ναυαγίων στη Χίο. Τα πέντε από αυτά εντοπίστηκαν τη δεκαετία του 1950, από ομάδα Άγγλων αρχαιολόγων που πραγματοποιούσε ανασκαφές στον Εμπορειό. Από το 2001 και έπειτα έρευνες και αυτοψίες της ΕΕΑ επιβεβαίωσαν την ύπαρξη άλλων δώδεκα τουλάχιστον ναυαγίων.

Το 1988 το ΙΕΝΑΕ σε συνεργασία με τη Νομαρχία Χίου εντόπισε και ερεύνησε το ναυάγιο ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλου που βυθίστηκε τον Ιούνιο του 1822, από τον Κων/νο Κανάρη. Επικεφαλής του οθωμανικού στόλου τότε ήταν ο διαβόητος Καρά Αλή. Ανελκύστηκαν ορισμένα απ' τα σκεύη του πλοίου.

Έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία από τότε που εντοπίστηκε ένα αρχαίο ναυάγιο μεταξύ της Χίου και των Οινουσσών. Στάλθηκε τότε αυτόνομο υποβρύχιο ρομπότ (A.U.V) και συγκεκριμένα το SeaBed του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου WHOI (Woods Hole Oceanographic Institution) να ερευνήσει και να φωτογραφίσει το αρχαίο ναυάγιο. Οι φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας που συνέλεξε ξεπερνούσαν τις εφτά χιλιάδες. Οι ψηφιακές εικόνες έδειξαν ότι το ανώτερο στρώμα του φορτίου αποτελούνταν από τουλάχιστον 350 με 400 αμφορείς δύο τύπων. Ο πρώτος τύπος ήταν της Χίου, ενώ ο δεύτερος άγνωστης προέλευσης. Βάση της τεχνοτροπίας των αγγείων το ναυάγιο χρονολογήθηκε γύρω στο 330 π.Χ., με απόκλιση είκοσι ετών. Τα στοιχεία του σόναρ έδωσαν και τις διαστάσεις του πλοίου. Το μήκος του άγγιζε τα 21 μέτρα, το πλάτος του ήταν 8 μέτρα, ενώ το συνολικό φορτίο των αμφορέων έφτανε τα 1,4 μέτρα σε ύψος. Παλαιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι το ύψος αυτό καλύπτει τέσσερα ή πέντε στρώματα αμφορέων. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το πλοίο που ναυάγησε ανοιχτά της Χίου μετέφερε πολύ περισσότερους από χίλιους αμφορείς. Το 2008 οι έρευνες συνεχίστηκαν. Καταγράφηκαν και φωτογραφήθηκαν άλλα δέκα ναυάγια από τη λίστα της ΕΕΑ. Τα ναυάγια αυτά χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ. και πρόκειται για τη µεγαλύτερη συγκέντρωση αρχαίων ναυαγίων που έχουν ποτέ ερευνηθεί.

Και η λίστα με τα αρχαία ναυάγια συνεχίζεται. Η Χίος είναι ανεξερεύνητη και κρύβει πλούτο από αρχαία ναυάγια που δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί.

Για αυτό το άρθρο εργάστηκαν:
Ασπασία Κατσή (Γενική Επιμέλεια Άρθρου)
Γεωργία Αναστασιάδου (Σκίτσα και Φωτογραφία)
Γεώργιος Καρατζήμας (Έρευνα & Πληροφορίες)
Κων/νος Δασκαλόπουλος (Αρθρογραφία & Φωτογραφία)